UCZEŃ Z ZESPOŁEM ASPERGERA

          Dziecko cierpiące na Zespół Aspergera może przejawiać szereg charakterystycznych zachowań, które mogą pomóc nam stwierdzić, że mamy do czynienia właśnie z tym zaburzeniem. Do kręgu tych zachowań należą:

• trudności z komunikowaniem się z innymi, z nawiązywaniem i podtrzymywaniem konwersacji
• uczeń nie lubi nawiązywać kontaktów z rówieśnikami i nie chce się z nimi bawić
• przejawia specyficzne zainteresowania i niebanalne zachowania
• jest niegrzeczny, czasami wręcz agresywny, uparty i lubi postawić na swoim
• nie przyswaja i nie przestrzega podstawowych norm społecznych, mimo wielokrotnego tłumaczenia ich
• jest nadmiernie nieśmiały i ma charakter samotnika
• nie przywiązuje wagi do własnego wyglądu
• pozbawiony jest poczucia humoru lub bawią go sytuacje niezrozumiałe dla innych
• nie interesują go problemy bliskich i nie przejawia empatii
• nie zwierza się, nie opowiada o sobie
• nie cierpi rywalizacji na lekcjach w-f, różnego rodzaju gier zespołowych, sztafet, wyścigów
• denerwują go różnego rodzaju rzeczy, osoby i sytuacje – nie rozumie ich
• w ogóle stworzyłby cały świat po swojemu i na swoich prawach
• czasami jest niezgrabny, niezdarny
• nie ma poczucia zagrożenia, odległości czy wysokości
• często zatyka uszy, kiedy koledzy za głośno rozmawiają, lub wręcz przysuwa ucho do głośnika w czasie akademii czy występów klasowych
• nie lubi niektórych, wydawałoby się oczywistych potraw – ich zapachu, koloru, wyglądu czy konsystencji
• nie chce być dotykany czy głaskany przez nauczycieli i rówieśników, nie przepada za przebywaniem w tłumie
• po prostu jest zajęty sobą, swoimi zainteresowaniami, ocenia świat ze swojego punktu widzenia
• jest nadmiernie poważny lub dziecinny i generalnie zmienny uczuciowo
• jest wybitnie zdolny z jednego, dwóch przedmiotów, a pozostałe sprawiają mu ogromną trudność, potrzebuje często pomocy i wsparcia w postaci dostosowania na przykład sprawdzianów do jego niepełnosprawności
• mówi w dość specyficzny sposób, używając całych zwrotów z obejrzanego filmu lub zasłyszanej rozmowy kolegów.

          Zespół Aspergera jest jednym z kręgu autyzmu całościowych zaburzeń rozwoju, które łączą objawy w kilku podstawowych sferach: kontaktów społecznych, komunikacji, zachowań i zainteresowań, jak również nadwrażliwości sensorycznej na różnego rodzaju bodźce.

          Jest to farmakologicznie nieuleczalne zaburzenie trwające przez całe życie, z nie do końca wyjaśnioną etiologią. ZA jest diagnozowany zazwyczaj dopiero w okresie rocznego obowiązkowego przygotowania do nauki szkolnej lub na etapie nauczania zintegrowanego.

          Na ZA cierpią przeważnie chłopcy, dziewczynek dotkniętych tym zaburzeniem jest stosunkowo mało.

SYMPTOMY ZESPOŁU ASPERGERA:

1. upośledzone interakcje społeczne

• dzieci z ZA mają bardzo skąpe umiejętności społeczne
• nie potrafią właściwie zinterpretować wskazówek społecznych i z tego powodu nie są w stanie wytworzyć prawidłowej odpowiedzi emocjonalnej
• mogą nie odczuwać potrzeby podzielenia się informacjami i doświadczeniami oraz integrowania się ze społecznością klasową
• nie dążą do nawiązania z kimś znajomości czy przyjaźni
• mają dużą trudność w odnalezieniu się w nowej społeczności klasowej
• są zazwyczaj autsajderami, samotnikami, zawsze z boku.

2. kłopoty z porozumiewaniem się, z komunikacją

• dziecko z ZA często nie jest w stanie zinterpretować tego, co mówią inne osoby
• trzeba zwracać uwagę na to, by nasze wypowiedzi były proste, precyzyjne i krótkie, wszelkiego rodzaju przenośnie czy metafory powinny być wytłumaczone, ponieważ ma ono skłonności do przyswajania sobie ich dosłownego znaczenia
• słownictwo takiego dziecka może być bardzo formalne, ton monotonny, a wypowiedzi nie mają typowej „melodyki”, co oznacza, że nie akcentują poszczególnych wyrazów i nie słychać napięcia emocjonalnego wynikającego z opowiadania o czymś z zaangażowaniem.

3. bardzo szczególne zainteresowania, natręctwa

• dziecko z ZA przejawia nietypowe zainteresowanie jakimś określonym tematem, najczęściej środkami transportu lub komputerami, dinozaurami, mapami, planetami, przyrodą, zwierzętami, matematyką czy historią
• może wystąpić fiksacja na danym temacie, czyli skupienie się na jednym temacie i ograniczenie aktywności dziecka w innych dziedzinach życia.

4. występowanie powtarzających się rytuałów, schematycznych zachowań, brak elastyczności

• dziecko z ZA ma skłonności do zmuszania siebie i otoczenia do stosowania sztywnych reguł, dotyczą one tego, co będzie robione, w jaki sposób i w jakiej kolejności
• brak elastyczności uzewnętrznia się w kłopotami w myśleniu twórczym i konkretnym, dziecko z ZA nie rozumie zależności przyczynowo – skutkowych
• występują sztywne wzorce zachowań, każde działanie, plan dnia musi być wcześniej uzgodniony i omówiony z dzieckiem, tylko wówczas będzie się czuć komfortowo.

          Niemal sto procent dzieci z ZA przejawia zaburzenia w sferze integracji sensorycznej. Mogą być one bliższe kontinuum nadwrażliwości lub niedowrażliwości na wszystkie bodźce zmysłowe.

JAK POSTĘPOWAĆ Z UCZNIEM Z ZESPOŁEM ASPERGERA

1. Nie wymagaj od ucznia z ZA, że będzie spontanicznie okazywał uczucia lub że będzie nadmiernie empatyczny w stosunku do Ciebie czy swoich kolegów i koleżanek z klasy. Jeżeli jednak zauważysz u niego zachowania empatyczne czy współczujące, zawsze je nazwij i pochwal go – w ten sposób pomożesz mu zrozumieć, czego inni oczekują od niego, jakie zachowania są społecznie pożądane.
2. Po każdym konflikcie, który wybuchł między dzieckiem z ZA a innym uczniem, staraj się tłumaczyć, co czuje on sam, obrażony kolega i co ty czujesz w tej sytuacji. Zawsze sprawdzaj, czy uczeń zrozumiał Ciebie i Twój wywód.
3. Otocz ucznia z ZA fachową, aczkolwiek dyskretną opieką. Pamiętaj, że może się on stać łatwym obiektem zaczepek, prowokacji czy nawet chuligańskich wybryków ze strony rówieśników, gdy ten obrazi ich lub użyje przypadkiem niecenzuralnego słowa. Uczeń taki bowiem nie zawsze zdaje sobie sprawę z tego, co mówi, w jaki sposób i do kogo.
4. Pracuj nad poprawą u niego zachowań nieakceptowanych przez otoczenie. Zawsze przy tym wspieraj go oraz miej dużo cierpliwości i zrozumienia.
5. Jeżeli planujesz pracę w grupie czy w parach, to bądź czujny, staraj się, aby uczeń z ZA zawsze miał z kim wykonywać dane zadania. W przeciwnym razie będzie się pogłębiać jego izolacja w środowisku klasowym i szkolnym. Zawsze pamiętaj o asymilacji takiego dziecka ze środowiskiem w każdej sytuacji: na lekcji, w trakcie przerwy, przebierania się w szatni, w bibliotece, na stołówce czy w czasie wycieczki klasowej.
6. Jeżeli zauważysz u niego nagromadzony lęk czy opór związany z kontaktami społecznymi lub czymś innym, nie bagatelizuj tego. Pamiętaj, że fobia nie jest cechą osób z ZA, ale współwystępującym problemem, który może skomplikować i tak już trudne życie twojego ucznia.
7. Staraj się zachowywać cierpliwość i w miarę możliwości wyrozumiałość, gdy uczeń wpada w złość lub agresję. Staraj się usuwać z jego pola widzenia bodźce wywołujące taki stan. Po opanowaniu sytuacji zawsze próbuj wytłumaczyć, co spowodowało złość. Ucz go alternatywnych sposobów rozładowywania złości i agresji. Pamiętaj, że pozytywne wzmocnienia zawsze pomagają.
8. Czynnie współpracuj z rodzicami ucznia, bo to oni są zazwyczaj największą skarbnicą wiedzy na temat swojego dziecka i na pewno podpowiedzą, jak oni postępują w sytuacji, z którą ty sobie nie radzisz. Pamiętaj, że działania wychowawcze podejmowane w szkole i w domu powinny być spójne i konsekwentne. Nie zapominaj, że rodzice są w znacznie trudniejszej sytuacji niż ty – oni mają dziecko z ZA na co dzień.
9. Pomóż rodzicom zaplanować skuteczną strategię pomocy i kontroli nad utrzymywaniem higieny osobistej i estetycznego wyglądu zewnętrznego dziecka z ZA.
10.       Należy pamiętać o przekazywaniu komunikatów jednoznacznych, krótkich, sugestywnych, zwięzłych, należy je kierować do konkretnego dziecka i dopytywać je, czy zrozumiało informację, należy robić przerwy między wypowiadanymi zdaniami, tak by dać dziecku możliwość na ich przetworzenie.
11.       Zawsze trzeba dopytywać ucznia, czy zrozumiał polecenie, i prosić, aby spróbował wyjaśnić je swoimi słowami.
12.       Nie należy zwracać nadmiernej uwagi na ton lub melodię głosu dziecka z ZA.
13.       Jeżeli uczeń z ZA lepiej i szybciej przyswaja polecenia w formie pisemnej, to należy mu je dyskretnie zapisywać w jego notesie położonym na ławce w dużym skrócie oraz w jasnej formie, stanowi to formę tak zwanej ułatwionej komunikacji, polegającej na wypisywaniu krótkich poleceń do wykonania w danym dniu.
14.       Może zdarzyć się tak, że uczeń z ZA niechcący zrani lub obrazi nauczyciela niefortunnym sformułowaniem, np. na temat jego wyglądu, należy być świadomym, że takie dziecko często mówi dokładnie to, co myśli, nie przebierając w słowach, należy wtedy wyjaśnić znaczenie słów i to, jaką reakcję emocjonalną u nauczyciela wywołała jego niefortunna wypowiedź.
15.       Nie można zakładać, że jeżeli uczeń zapatrzony jest w obraz na ścianie czy uchylone okno lub siedzi bokiem do nauczyciela, to znaczy, że nie słucha i nie uczestniczy w toku lekcyjnym, czasem takiemu dziecku łatwiej jest odbierać informacje, nie angażując wzroku, w ogóle kontakt wzrokowy z nim jest bardzo często ograniczony lub też nie nawiązuje go w żadnej sytuacji społecznej, hałasy dobiegające z korytarza szkolnego czy z ulicy mogą je łatwo rozproszyć.
16.       Należy raz na jakiś czas organizować zajęcia, na których będzie można wyjaśnić znaczenie niektórych słów, przysłów, powiedzeń czy metafor. To z całą pewnością ułatwi dziecku z ZA pracę.
17.       Należy umożliwić mu realizowanie swoich pasji i czasami pozwolić mu na to, aby mogło nam opowiedzieć o swoich zainteresowaniach, należy starać się wykorzystywać specyficzne zainteresowania dziecka poprzez wplatanie ich do procesu nauki.
18.       Nie pozwól dziecku z ZA na nieustanne dyskutowanie i zadawanie pytań związanych z wyizolowanymi od treści lekcji obszarami zainteresowań, ogranicz tym samym u niego niepotrzebne nakręcanie się danym zagadnieniem. Na rozmowy na temat jego pasji przeznaczaj konkretną porę dnia i tylko wtedy. Bądź konsekwentny i nie daj się sprowokować w trakcie trwania lekcji.
19.       Stosuj wobec takiego ucznia pozytywne wzmocnienia, nagradzaj słownie za każde akceptowalne społecznie zachowanie, za przestrzeganie norm, za przestanie zadawania narcystycznych pytań i gratuluj mu, kiedy dopuści do głosów kolegów z klasy.