BŁĘDY  JĘZYKOWE

 

 

 

 

     W sprawozdaniu o stanie ochrony języka polskiego Rada Języka Polskiego przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk stwierdza w jednym z punktów:

 

     „Poziom kultury języka w szkole stale się obniża. Pomimo tego, że w dokumentach oficjalnych nakazano dbałość o rozwój języka wszystkim nauczycielom, w praktyce tylko poloniści zwracają na to uwagę. Polszczyzna w szkole wymaga wzmożonej troski ze strony władz oświatowych, nauczycieli i rodziców.”

 

    Kultura mowy, stanowiąca część kultury osobistej, charakteryzuje człowieka poprzez sposób prowadzenia przez niego rozmowy, bogactwo słownictwa, dostosowany do sytuacji ton. Winniśmy mówić wyraźnie, dostosować ton do sytuacji i nie przesadzać z gestykulacją, która jest środkiem wspomagającym porozumiewanie się. Używanie wyrazów obcych ubarwia naszą mowę, z drugiej jednak strony natrętne stosowanie słów obcojęzycznych odbywa się kosztem tych rodzimych, co zubaża nasz język.

    Jak powiedział prof. J. Miodek w jednym ze swoich programów „Ojczyzna-polszczyzna”, że brak umiejętności przekazania zrozumiałych treści, czy używanie nieprawidłowych form to „zakłócenie szczęścia komunikacyjnego”.

 

    Wsłuchując się z uwagą w językowe szkolne życie zaobserwowałam, iż popełniamy błędy, których sobie nie uświadamiamy. Co to jest błąd językowy? To odstępstwo od normy językowej, wprowadzenie do wypowiedzi zmian, które mogą utrudnić jej zrozumienie.

 

   Klasyfikacja błędów:

 

Błędy gramatyczne - polegają na użyciu niewłaściwej formy gramatycznej, np.

 

·        szłem zamiast szedłem

·        lubiał zamiast lubił

·        ten pomarańcz zamiast ta pomarańcza

·        kontrol zamiast ta kontrola

·        nienawidzieć zamiast nienawidzić

·        umią zamiast umieją; lubieją zamiast lubią

·        zadawalać zamiast zadowalać

 

Odmienianie wyrazów nieodmiennych, np.

·        kakao, logo lub imion Andrew, Francois

 

Również nieodmienianie wyrazów odmiennych, np. nazwisk czy imion

 

·        Fredro, Fredry, Fredrze; Pinokio, Pinokiowi, z Pinokiem

·        Canaletto, Canalettowi, państwo Canalettowie

·        Jankowski, o Jankowskich, państwu Jankowskim

 

Błędy słowotwórcze - tworzenie nowych wyrazów na bazie już istniejących, np.

 

·        psycholożka, ministerka zamiast pani psycholog, pani minister

 

Błędy frazeologiczne – trwałe, utarte związki wyrazowe, np.

·        trudny orzech do zgryzienia zamiast twardy orzech do zgryzienia

·        cofać się do tyłu zamiast cofnij się, zrób krok do tyłu

·        kontynuować dalej zamiast kontynuuj, mów dalej

·        dodać oleju do ognia zamiast dolać oliwy do ognia

·        pełnić rolę zamiast pełnić funkcję albo odgrywać rolę (pomieszanie)

 

 

Błędy logiczne

 

·        większa połowa zamiast większa część, dwie równe połowy zamiast dwie równe części

 

 

 

Błędy pleonastyczne – przypadki znane jako „masło maślane”

 

·        w miesiącu lipcu zamiast w lipcu

·        okres czasu zamiast okres

·        akwen wodny zamiast akwen

·        potencjalne możliwości zamiast możliwości albo potencjał

·        kontynuować dalej zamiast kontynuuj

·        powtarzać jeszcze raz zamiast powtarzać

·        pełny komplet zamiast komplet lub pełny zestaw

·        spadać w dół, fakt autentyczny (czy można spaść do góry? Czy fakt może być nieprawdą?)

·        na wskutek zamiast na skutek, wskutek czegoś

 

Błędy w wymowie wyrazów, niestaranna wymowa

 

·        czeci zamiast trzeci, czeba zamiast trzeba, pierszy zamiast pierwszy

·        błazeria zamiast boazeria, orginał zamiast oryginał, wogle zamiast w ogóle

·        mówio, robio zamiast mówią, robią

·        umię, rozumię zamiast umiem, rozumiem

·        prosze, zamiast proszę

·        ale... trzcionka zamiast czcionka z obawy o posądzenie o niestaranną wymowę

 

Pisownia liczebników

 

·        10 maj zamiast 10 maja, 10 V. zamiast 10 V (bez kropki po rzymskich)

·        lata 70-te zamiast lata 70, 14-tego zamiast 14., 90-tych zamiast 90.

 

Pisownia skrótów

·        n.e. , p.n.e. , m n.p.m. , wg  , mgr , dr , m.in. , PS , PKO SA , sp. z o.o.

 

   Najczęstsze błędy zasłyszane w naszej szkole

 

·        Idźcie na salę, na świetlicę, na stołówkę – do sali, do świetlicy, bo przecież nie na pokój nauczycielski, ale do pokoju, do kościoła, a nie na kościół

·        Przerabialiśmy – omówiliśmy

·        Z małej litery – małą literą (rusycyzm)

·        Zapal światło – włącz światło (zapal świeczkę, włącz komputer)

·        Grześ już włancza komputer – a może włącza?

·        Tu pisze – tu jest napisane ( pisze Ala na tablicy)

·         Pani z polskiego, z przyrody i z wuefu – pani od polskiego, od przyrody, od wuefu

·        W każdym bądź razie – w każdym razie, bądź co bądź (pomieszanie)

·        2008 r. – dwutysięczny ósmty rok – dwa tysiące ósmy rok (analogicznie 1008 r.)

·        Proszę panią – proszę pani (proszę panią o rękę)

·        Tą książkę, tą dziewczynę – tę książkę, tę dziewczynę (zgodność liczby i przypadka)

·        Siostra od mojej mamy – siostra mojej mamy (germanizm)

·        Bibloteka! – biblioteka (wym.)

·        Nie ma sprawy – drobiazg, to nie problem, nie ma problemu

·        100 procentów – 100 procent, 26 procent, 3 procent

·        Słucham się rodziców – słucham rodziców (on się bije – on mnie bije)

·        Mi się wydaje – mnie się wydaje(jakie misie?), ale podoba mi się ten sweter (nie swetr)

·        Na dzień dzisiejszy – miał to zrobić na dziś, dziś są nowe możliwości

 

     Tytułem zakończenia zachęcam państwa do codziennej troski o dbałość językową, polszczyzna w nauczaniu szkolnym to szczególnie istotny element edukacji młodych Polaków. Stare polskie porzekadło mówi: „ Znać dobrze po mowie, co się dzieje w głowie”.

 

 

 

      Przy opracowaniu tematu korzystałam z materiałów zamieszczonych w  wydawnictwach

i czasopismach polonistycznych, poradnikach językowych, słownikach, internecie oraz na podstawie własnych obserwacji.

                        Ewa  Zabuska 

 

*******************************************************************


                            POĆWICZ  PRZED  DYKTANDEM

1. Która forma zapisu jest poprawna?
1. półżartem, półserio
2. pół-żartem, pół-serio
3. pół żartem, pół serio

Jeśli zaznaczyłeś odpowiedź nr 3, to dobrze, jeśli nie - źle. Dlaczego?

Cząstkę pół z przymiotnikami (półciężki, półfinałowy), z formami czasownikowymi (półklęczeć, półwiszący, np. półleżała, półstojąc), przysłówkami (półdarmo, półnago, półżywo), rzeczownikami (półkula, półmetek, półtakt, półgolf) i liczebnikami (półtrzecia, półósma) piszemy zasadniczo łącznie, ale napiszemy oddzielnie: pół leżąc, pół siedząc; pół żartem, pół serio - gdy używamy obok siebie dwóch form z wyrazem pół, lecz określamy jedno pojęcie, jeden stan, jeden proces.

To nie koniec: jeśli cząstka pół występuje w połączeniu z wyrazem, który zapisujemy wielką literą, to wtedy piszemy ją z łącznikiem, np. pół-Polak, ale pół Polak, pół Francuz; pół Amerykanin, pół Europejczyk - tylko wtedy rozdzielnie, gdy występują w tego typu zestawieniu. I na koniec: przyimki do, na, o, od, po, przez, przy, za z liczebnikiem pół piszemy rozdzielnie; a z przyimkiem w - albo łącznie, gdy wyrażenie wpół znaczy: w pasie, na połowę, częściowo (zgiąć arkusz wpół, objąć wpół, wpół drwiąco, wpół do czwartej), albo rozdzielnie, gdy wyrażenie w pół znaczy w połowie (przerwać w pół słowa, w pół godziny, w pół drogi).

2. Która forma zapisu jest poprawna?
1. ponadsiedemdziesięciopięcioletni
2. ponad siedemdziesięciopięcio-letni
3. ponad siedemdziesięciopięcioletni

Jeśli zaznaczyłeś odpowiedź nr 1, to dobrze, jeśli nie - źle. Dlaczego?

Przymiotniki złożone, czyli pochodzące np. od liczebnika i rzeczownika (siedemdziesięciopięcioletni, dwusylabowy, pięciomiesięczny), zapisujemy łącznie. Ponad - to w tym wypadku przedrostek. W języku polskim wszystkie przedrostki - rodzime i obce - piszemy łącznie z wyrazami pospolitymi.

3. Która forma zapisu jest poprawna?
1. 14. październik
2. 14 października
3. 14. października

Jeśli zaznaczyłeś odpowiedź nr 2, to dobrze, jeśli nie - źle. Dlaczego?

Wprawdzie po cyfrach arabskich oznaczających liczebniki porządkowe (który, która, które) stawiamy kropkę, ale pomijamy ją przy zapisie dat, jeśli nazwa miesiąca zapisana jest słowami, np. 14 października.

4. Która forma zapisu jest poprawna?
1. Pustynia Gobi
2. Pustynia "Gobi"
3. pustynia Gobi

Jeśli zaznaczyłeś odpowiedź nr 3, to dobrze, jeśli nie - źle. Dlaczego?

Jeśli nazwa własna składa się z dwóch członów, a człon drugi jest rzeczownikiem w mianowniku nieodmieniającym się w tej nazwie, wtedy pierwszy człon - góra, nizina, pustynia, morze - jest wyrazem pospolitym i zapisujemy go małą literą, natomiast człon drugi - wielką, np. morze Bałtyk (ale: Morze Bałtyckie), pustynia Gobi, góry Tatry, kanał La Manche.

5. Która forma zapisu dopełniacza liczby pojedynczej imienia Kaja jest poprawna?
1. Kaji
2. Kai
3. Kaii

Jeśli zaznaczyłeś odpowiedź nr 2, to dobrze, jeśli nie - źle. Dlaczego?

Rzeczowniki żeńskie, zarówno pospolite, jak i własne, zakończone w mianowniku liczby pojedynczej na -ja występujące po samogłoskach, mają w zapisie w dopełniaczu, celowniku i miejscowniku zakończenie -i, np. szyja - szyi; nadzieja - nadziei; Maja - Mai; Kaja - Kai.

6. Która forma zapisu tytułu jest poprawna?
1. "Słownik Ortograficzny i Interpunkcyjny Języka Polskiego"
2. "Słownik Ortograficzny I Interpunkcyjny Języka Polskiego"
3. "Słownik ortograficzny i interpunkcyjny języka polskiego"

Jeśli zaznaczyłeś odpowiedź nr 3, to dobrze, jeśli nie - źle. Dlaczego?

W jedno- i wielowyrazowych tytułach utworów literackich i naukowych (książek, wierszy, pieśni, rozpraw) wielką literą zapisujemy tylko pierwszy człon, chyba że któryś z pozostałych członów jest nazwą własną, np. "O krasnoludkach i sierotce Marysi".

7. Która forma zapisu jest poprawna?
1. wszech czasów
2. wszechczasów
3. wszech-czasów

Jeśli zaznaczyłeś odpowiedź nr 1, to dobrze, jeśli nie - źle. Dlaczego?

Wszech czasów (i wszech nauk) to odmieniona forma przestarzałego już dziś wyrażenia składającego się zaimka przymiotnego i rzeczownika - wsze czasy (wsze nauki). Zapisujemy je rozdzielnie, ponieważ oba człony wyrażenia się odmieniają (wszem czasom, po wsze czasy). Pisownia łączna byłaby uzasadniona, gdyby istniał rzeczownik wszechczas (wszechnauka), jak np. wszechwaga czy wszechświat.

8. Która forma zapisu jest poprawna?
1. D dur
2. d-dur
3. D-dur

Jeśli zaznaczyłeś odpowiedź nr 3, to dobrze, jeśli nie - źle. Dlaczego?

W muzyce oznaczenie tonacji durowych (majorowych) zapisujemy wielkimi literami, a tonacji molowych (minorowych) - małymi, czyli: D-dur, ale np. c-moll.

9. Która para wyrazów zapisana jest poprawnie?
1. aha; ach
2. acha, ach
3. aha, ah

Jeśli zaznaczyłeś odpowiedź nr 1, to dobrze, jeśli nie - źle. Dlaczego?

Tu nie ma żadnej zasady - po prostu tak się przyjęło.

10. Która forma zapisu jest poprawna?
1. Wyskoczył jak Filip z konopi
2. Wyskoczył jak filip z konopi
3. Wyskoczył jak Filip z konopii

Jeśli zaznaczyłeś odpowiedź nr 2, to dobrze, jeśli nie - źle. Dlaczego?

Wyskoczyć jak filip z konopi znaczy zrobić (powiedzieć) coś w najmniej odpowiednim momencie, a filip w gwarze myśliwskiej to zając, który wyskoczył z konopi wprost pod lufy strzelb.


(Przedruk ze strony www.serwisy.gazeta.pl/edukacja)


                               @@@@@@@@@@@@@@@@@@@



                                                           KWIECIEŃ


         Nazwa miesiąca - jak podaje Bruckner w "Słowniku etymologicznym języka polskiego" pochodzi od kwitnących wtedy kwiatów. Kwiecień w języku staropolskim nazywany był również łżykwiatem, łudzikwiatem, bądź brzezieniem lub dębieniem.
 
       W kalendarzu rzymskim występuje jako Aprilis, a ta łacińska nazwa została zapożyczona przez większość języków europejskich. Nazwa ta została nadana na cześć bogini miłości, Wenus.
       
                              @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@


                                                           MAJ

        Nazwa miesiąca pochodzi od łacińskiej nazwy Maius. Od niej też wywodzi się wiekszość nazw tego miesiąca w językach europejskich. Geneza maja pochodzi od rzymskiej bogini Mai, mitologicznej matki Merkurego. Bruckner w "Słowniku etymologicznym języka polskiego" wskazuje kalendarz kościelny bazujący na języku łacińskim.
        W języku polskim nazwa maj wywodzi się od określenia umajony, pokryty kwiatami.

        Przysłowia ludowe:

"W maju jak w raju", "Kto się w maju urodzi, dobrze mu się powodzi", "Jeśli w maju grzmot, rośnie wszystko w lot", "Deszcz majowy, chleb gotowy", "Gdy kukułka w maju, spodziewaj się urodzaju".


               @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@


                                                       CZERWIEC

      Jak podaje Bruckner w "Słowniku etymologicznym języka polskiego" nazwa tego miesiąca pochodzi od słowa czerw oznaczającego larwę pszczoły. Inne źródła wywodzą nazwę miesiąca i zarazem nazwę koloru czerwonego od owada czerwca polskiego, z którego wyrabiano czerwony barwnik do tkanin i zbierano w czerwcu na korzeniach rośliny czerwiec trwały.
     Polska przez kilka wieków była głównym dostarczycielem czerwców do Europy.
     W języku staropolskim używano też nazwy ugornik bądź zok.
     Zaczerpnięta z łaciny nazwa czerwca linius (nadana na cześć Junony, żony Jowisza) została zapożyczona przez większość języków europejskich.

       Przysłowia ludowe:

"Gdy czerwiec chłodem i wodą szafuje, to zwykle cały rok popsuje", "Od czerwca dużo zależy, czy żniwa będą jak należy", "Pełnia czerwcowa - burza gotowa"


                 @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@