JAN III SOBIESKI   


"Jan III (...) nie będąc z krwi królewskiej 

         Jan III Sobieski (1629-1696), król Polski od 1674. Syn Jakuba, kasztelana krakowskiego i Teofili Daniłowiczówny, wojewodzianki ruskiej, wnuczki hetmana S. Żółkiewskiego.

          W latach 1646-1647 podróżował po Francji i Niderlandach, gdzie zapoznał się szczególnie z wojskową sztuką inżynieryjną. Doświadczenie wojskowe zdobywał na polu walki, służąc m.in. pod hetmanami S. Czarnieckimi J. Lubomirskim. Od 1648 walczył jako dowódca chorągwi pod Zborowem, Beresteczkiem, Żwańcem i Ochmatowem

   Jak wyglądał Jan III Sobieski? "Wzrost jego wysoki, otyły w sobie, twarz pełna, oczy duże (...)" - tak pisano o nim w XVII wieku. W odróżnieniu od swych poprzedników na polskim tronie Jan III nosił głównie polskie ubiory. Ogólny podziw budził majestatyczną postawą, zaletami charakteru. Jak pisał w 1694 roku lekarz irlandzki Bernard O' Connor "(...) król (...) jest bardzo przyjemny, wielce dla wszystkich przystępny, wielu świetnymi ozdobiony przymiotami, nie tylko w sztuce wojennej, lecz w naukach, literaturze, niepospolicie biegły".

          Dowodził własnym pułkiem, sześciotysięcznym tatarskim oddziałem posiłkowym w bitwie warszawskiej ze Szwedami (1656). W 1665 ożenił się z Marią Kazimierą d'Arquien. W tym też roku został marszałkiem koronnym. W 1666 otrzymał buławę hetmana polnego koronnego. Wziął udział w zakończonej przegraną wojsk królewskich, bitwie z rokoszanami J.S. Lubomirskiego (rokosz Lubomirskiego) pod Mątwami. W 1667 przeprowadził kampanię przeciw wojskom tatarsko-kozackim, zakończoną zwycięską obroną Podhajec, po której mianowany został hetmanem wielkim koronnym. Po abdykacji Jana II Kazimierza(1668), zwolennik wyboru Kondeusza, protegowanego Ludwika XIV, na tron polski. W 1671 odniósł zwycięstwa nad Tataramipod Bracławiem i Kalnikiem.

          W 1672 Turcy wystąpili z całą swą potęgą przeciwko Polsce, oblegali i zdobyli Kamieniec Podolski, podeszli pod Lwów. Jan III Sobieski nie dysponował siłami, które mógłby przeciwstawić dwustutysięcznej armii sułtana Mehmeda IV. Najazd turecki zakończył się niekorzystnym dla Rzeczypospolitej traktatem buczackim. W roku następnym Jan III Sobieski odniósł zwycięstwo pod Chocimiemnad wojskami tureckimi, co pozwoliło na częściową rewizję traktatu i przyniosło hetmanowi koronę królewską po śmierci M. Korybuta Wiśniowieckiego.

          Po wstąpieniu na tron dokonał zwrotu w dotychczasowej polityce państwa.  Poprzez zawarcie w Jaworowie (1675) tajnego przymierza z Francją chciał uzyskać sojusznika do walki z Brandenburgiąo Prusy Wschodniei Austrią o Śląsk. Plany królewskie po części tylko pokrzyżowały walki z Turcją, które zakończyły się bitwą i traktatem pokojowym w Żórawnie (1676). Przeciwko planom Jana III Sobieskiego wystąpiła grupa magnatów, pozostająca pod wpływami Brandenburgii i Austrii oraz Stolica Apostolska. Pod naciskiem tych sił król zawarł polsko-austriackie przymierze zaczepno-odporne, które przyniosło zwycięstwo nad Turkami pod Wiedniem(1683) oraz zobowiązywało króla, jako sygnatariusza Ligi Katolickiej, do kontynuowania wojny z Turcją. Efektem tego były dwie nieudane wyprawy przeciwko zhołdowanej przez Turków Mołdawii(1686 i 1689). W 1686 Sobieski zawarł z Rosją pokój wieczysty. Należał do najwybitniejszych wodzów Rzeczypospolitej, umiał wykorzystać wszystkie rodzaje wojsk na polu walki.

     W dziejach literatury zapisał się Sobieski jako autor listów do Marysieńki uznanych za arcydzieło staropolskiej prozy epistolarnej. Powstały one głównie w latach 1665 - 1683 w czasie rozstań z Marysieńką, spowodowanych takimi wydarzeniami, jak rokosz Lubomirskiego, wyjazdy Marysieńki do Paryża, kampanie wojenne, odsiecz wiedeńska. W listach jest zawarty głównie świat uczuć Sobieskiego i Marysieńki ("Tak mi się twoja śliczność, moja złota panno, wbiła w głowę, że zawrzeć oczu całej nie mogłem nocy. P.Bóg widzi, że sam nie wiem, jeśli tę absencje znieść będzie można; bo ażem sobie uprosił M.Koniecpolski, że ze mną całą przegadał noc tę przeszłą. Dziś ani o jedzeniu, ani o spaniu i pomyśleć niepodobna ..."List z dnia 9 VI 1665). Odnajdujemy również informacje o codzienności ówczesnego życia, o zwyczajach, obyczajach, polityce, kampaniach wojennych. Listy zostały napisane po polsku, ale Sobieski wplatał do swego tekstu wyrazy i zwroty francuskie, chętnie też polszczył słowa francuskie. Cechą charakterystyczną listów jest obecność szyfru, na przykład szyfr miłosny ("pomarańcze" znaczą miłość). Szyfrom towarzyszyły pseudonimy: Sobieski występował np. jako Celadon, Feniks i la Poudre; Marysieńka jako Kasandra, Jutrzenka, Diana, Astrea, Róża. 

KALENDARIUM    

Ukochany Wilanów stał się miejscem śmierci Jana III Sobieskiego 17 czerwca 1696 roku.

ANEGDOTY O KRÓLU JANIE 

          Król Jan III Sobieski odznaczał się prostotą i całkiem niemonarszym stylem życia, co stało się przyczyną zabawnego nieporozumienia podczas prezentacji zagranicznego posła. Interesującą

tę anegdotę powtarzam słowami Zygmunta Glogera („Skarbczyk”, Warszawa 1891):

Pewnego razu, gdy król Jan Sobieski rozmawiał w gabinecie swoim ze szlachcicem, co się

nazywał Gomuła, wprowadzono przez powoje jednego z posłów zagranicznych. Ponieważ król ubrany był skromnie, a Gomuła miał kontusz, żupan i pas świąteczny, a szablę złotem okowaną, ów tedy poseł, który nigdy jeszcze króla Sobieskiego nie widział, a na okazałość ubioru baczył, wziął Gomułę za króla i zwróciwszy się do niego z niskim ukłonem, rzecze: „Sire!”, co tyleznaczy, jakby powiedział: „Królu!”. Ale szlachcic, widząc pomyłkę, rzecze doń:

- To jest syr (wskazując króla), a ja jestem Gomuła.

           Napadłszy król Jan w jednym kościele warszawskim na pewnego cale obdartego człeka, który   tyle jednak miał bezczelności, iż obok siadł przy nim. Wytrzymać żadną miarą tego nie mógł, ażeby się go nie spytał, komu by służył. Który gdy mu odpowiedział, że Panu Bogu służy, rzekł mu król:
- Co? Tyż to, więc tak obdarty będąc, tak wielkiemu służysz panu?
- Nie dziwuj się temu bynajmniej Wasza Królewska Mość – odpowie charłak – jak mu służę, tak mi płaci.

CIEKAWOSTKA